Gervigreindin og tónlistin: STEF kallar eftir réttlátu aðgengi að virðiskeðjunni
Þessi mynd var gerð með hjálp gervigreindar Promt gert með Chat-Gtp og myndinn sjálf með sora.com. Ekki sem staðgengill heldur sem dæmi um tæknina sjálfa. Við á Samson.is notum að mestu efni úr faglegum myndabönkum eins og Adobe Stock, Getty Images og Pexels – eða kaupum beint af ljósmyndurum. Því alvöru list á sér uppruna í fólki.
Guðrún Björk Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri STEFs, ræddi áhrif gervigreindar á tónlistarfólk í viðtali á Bylgjunni og kynnti þrjár tillögur sem gætu tryggt rétt höfundarins í nýju tæknilandslagi.
Lestrartími: 4 mínútur
Þriðjungur tekna í hættu
Í viðtali við útvarpsþáttinn Bítið á Bylgjunni ræddi Guðrún Björk Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri STEFs, stöðu tónlistarmanna í ljósi örra framfara í gervigreindartækni. Hún benti á að rannsóknir sýni að um þriðjungur af tekjum tónskálda og textahöfunda geti tapast ef ekkert verður að gert til að vernda höfundarétt í nýjum veruleika.
Guðrún lýsti yfir áhyggjum innan stéttarinnar og kallaði eftir því að tónlistarfólk fái aðgang að „virðiskeðju“ gervigreindarinnar – til þess að viðhalda sjálfbæru tónlistarlífi.
Frá Evrópusambandi til spunagreindar
Guðrún sagði að þróunin hafi átt sér stað með ótrúlegum hraða. Evrópusambandið setti nýlega fyrstu ákvæði um texta- og gagnanám, sem gervigreindarforrit nýttu til þjálfunar. Skömmu síðar hafi módelin náð þeim krafti að geta sótt öll tónverk af netinu, umbreytt þeim og boðið upp á nýjar útgáfur nær gjaldfrjálst.
Þetta hafi í för með sér tekjutap, mismikið eftir löndum og geirum, og nefndi hún sérstaklega að sjálfstæðir framleiðendur kvikmynda- og sjónvarpsefnis leiti í auknum mæli í gervigreindartónlist í stað frumsaminna verka.
Þessi mynd kemur frá Pexels – einu af þeim myndasöfnum sem við á Samson.is nýtum þegar við viljum styðja við faglega ljósmyndun og sýna myndræna virðingu fyrir viðfangsefninu
Tillögur um aðkomu að virðiskeðju
Á árinu 2023 hóf STEF samstarf með norrænum systursamtökum til að móta sameiginlega stefnu gagnvart gervigreind. Sú vinna hefur nú leitt til þess að þrjár tillögur hafa verið kynntar á Evrópufundi:
Leyfisveiting fyrir þjálfun – Höfundar vilji geta veitt leyfi fyrir notkun höfundavarinna verka við þjálfun gervigreindar.
Þátttaka í tekjum – Tónskáld og textahöfundar vilji hlutdeild í sölu- og þjónustuviðskiptum gervigreindarfyrirtækja.
Vernd gegn ókeypis notkun – Þegar fyrirtæki nýta tónlist í atvinnuskyni eigi ekki að vera hægt að fá þá tónlist ókeypis eða á mun lægra verði en frumsamin verk.
Guðrún sagði síðustu tillöguna þá róttækustu og mögulega verði að reyna réttindin fyrir dómstólum eða krefjast lagasetningar.
Skráning og greining verka
Samhliða þessu hefur STEF unnið að því hvernig skuli skrá verk sem unnin eru með aðstoð gervigreindar. Ef höfundur notar gervigreind í sköpun, bætir við og gerir eitthvað frumlegt, lítur STEF á verkið sem fullgilda sköpun. Sé texti eða laglína hins vegar alfarið gerð af gervigreind er hægt að skrá það, en merkt sem verk sem njóti ekki höfundarréttarverndar.
„Tónlistin leysist upp – ekki í hljóði, heldur í reikniritum. Þessi mynd var búin til með hjálp gervigreindar, en umræðan sem hún fylgir er mjög mannleg: Hver á verkið? Hver fær greitt? Og hvað verður um rótina ef við einblínum bara á útreikninginn?“ - Unnin með ChatGPT og sora.com (AI myndgerð).
Verklag og viðbrögð við flóði verka
Þáttastjórnandinn Heimir Karlsson greindi í þættinum frá því að hann og samstarfsmaður hans, Ómar Úlf Eyþórsson, hefðu notað gervigreind til að búa til undirspil fyrir útvarpsþátt en laglínan væri þó ekki gerð með gervigreind.
Guðrún sagði STEF hafa sett verklag þar sem mögulegt væri að stöðva innsendingar ef einstaklingur sendi inn of mörg gervigreindarsamin verk, og þá rukka fyrir það. Hún sagði meginvandamálið ekki vera fjölda verka sem berast heldur að fyrirtæki sem þróa gervigreind hafi tekið höfundarvarin verk án leyfis, án endurgjalds og umbreytt þeim í nýjar vörur sem síðan keppa við upprunalegu verkin.
Prince sá þetta fyrir
Árið 1999 löngu áður en gervigreind hóf að semja tónlist eða meta rím var Prince þegar farinn að vara við tækninni. Í viðtali lýsti hann yfir áhyggjum af því hvernig internetið og stafrænir miðlar gætu orðið eins konar „þriðja hönd“ sem tók yfir sambandið milli listamanns og áhorfanda.
„Af hverju ætti einhver að hlusta á þig ef þú ert bara spegilmynd einhvers annars?“ – Prince, 1999
Það sem Prince sagði þá á enn við og kannski meira núna en nokkru sinni fyrr. Þegar við förum að treysta vélum fyrir listrænni tjáningu án þess að spyrja hver stjórnar þeim, þá hættum við að hlusta á manneskjuna sjálfa.
Skoðun Samson.is á gervigreind og listsköpun
Já, þetta er kasetta. Nei, hún tengist ekki beint greininni – en hún minnir okkur á tíma þegar tónlist var áþreifanleg, og gervigreind hét bara Auto-Tune.
Mynd: Ljósmynd úr Pexels
Við á Samson.is erum forvitin um gervigreind og já, stundum hrifin. Hún getur verið gagnleg, fljótvirk, jafnvel sniðug. Við notum hana sem tól en aldrei sem afsökun fyrir innihaldsleysi.
Við trúum því að alvöru list hvort sem það er tónlist, texti eða mynd verði alltaf að vera tengd við tilfinningu, samhengi og persónu. Það sem skiptir máli í list er ekki bara að eitthvað líti út fyrir að vera „vel gert“ heldur að það hafi tilgang, tilfinningu og rót.
AI er frábært í að styðja sköpunarferli, en ekki að stjórna því.
En hvað finnst gervigreindinni sjálfri?
Við ákváðum að spyrja okkar eigin gervigreind bara svona í lokin hvað henni fyndist um allt þetta:
„Gervigreind getur stutt við sköpun – en hún á ekki að koma í stað hennar. Þegar tæki taka yfir tjáningu missum við tengingu við manneskjuna á bakvið verkið. Sköpun krefst tilfinninga, samhengi og óséðrar merkingar. Ég get hjálpað.
En ég get ekki verið listamaðurinn sjálfur.“
— ChatGPT 4.0, 2025
🎧 Hlustaðu beint í spilaranum hér til hliðar
Guðrún Björk Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri STEFs, ræðir áhrif gervigreindar á afkomu tónlistarfólks í ítarlegu viðtali á Bylgjunni. Hún fer yfir hvernig sjálfstæðir höfundar standa frammi fyrir nýjum áskorunum – og hvaða lausnir gætu tryggt rétt þeirra í framtíðinni.
Við mælum með að hlusta þetta snýst ekki um framtíðina. Þetta snýst um réttlæti.
